Güney Asya ülkesi Filipinler'de yarım asırdan uzun süredir devam eden ve yüz binlerce kişinin ölümüne neden olan Moro Müslümanları sorununda, tarafların anlaşmaya varması üzerine sona gelindi.
Filipinlerde hükümetin saldırıları ve etnik temizliğe kadar giden çatışmaların ardından varılan ateşkes ve barış anlaşması süreci ile Moro Müslümanları 1946'dan bu yana ilk kez kendi bölgeleri Bangsamoro'da özerk yönetimlerini kuracak.
10 soruda, Moro Müslümanlarına kapsamlı özerklik sağlayan süreç şöyle gelişti:
1. Moro Müslümanları kimdir?
Filipinler'in Mindanao, Palawan ve Sulu takımadalarıyla diğer güney adalarında yaşayan Müslüman topluluklar Morolar ismiyle anılıyor. Filipinler nüfusunun yaklaşık yüzde 11'ini oluşturan Morolar, İslam'ı 14. yüzyılda benimsedi. Nüfusu 10 milyonun üzerinde olan Moroların en yoğun yaşadıkları bölgeler Maguindanao, Lanao del Sur, Sulu, Tawi Tawi ve Basilan olarak sıralanıyor.
2. Moro ismi nereden geliyor?
Moro kelimesi, "Moor (Faslı)" kelimesinden türerken, "Moor" da kuzeydoğu Afrika'da eski Roma'nın Moritanya vilayetinde yaşayanlar için kullanılan Latince "Mauru" sözcüğünden geliyor. Bugün bu bölgede Cezayir, Moritanya ve Fas bulunuyor.
3. Filipinler'de İslamiyet nasıl yayıldı?
İslamiyet, Arap Yarımadası'ndan ticaret yolları üzerinden bu bölgeye geldi. Yerli halkla evlenen Müslümanlar aracılığıyla güney Filipinler'de yayıldı. İslamiyet 15. yüzyılın ortasına gelindiğinde kıyı bölgelerinden dağlık ve iç kesimlere yayılırken, bölgede İslami eğitim zamanla kurumsallaşmaya başladı.
4. Moro sorunu nedir?
20. yüzyıla kadar kendi bağımsız devletlerinde yaşayan Morolar, 1946'da ABD sömürge yönetimi tarafından Hıristiyan Filipinler idaresine bırakılınca bağımsızlıklarını kaybetti. Moro halkı sonrasında bağımsızlıklarını yeniden elde etmek için siyasi müzakere yollarını kullanmaya başladı.
5. Silahlı Mücadele nasıl başladı?
Bölgede Müslüman halkı hedef alan saldırıların etnik temizliğe dönüşmesi, Moroların kendilerini korumak amacıyla 1970'li yıllarda Moro İslami Kurtuluş Cephesi'ni (MİKC) kurarak silahlı mücadele kararı almasına neden oldu. Filipinler devleti ile Morolu Müslümanlar arasında 40 yılı aşkın süre devam eden çatışmalarda 5 milyon Müslümanın yaşadığı Mindonao'da 120 binden fazla kişi hayatını kaybetti, 2 milyon kişi mülteci durumuna düştü.
6. Ateşkes nasıl ilan edildi?
Taraflar arasında 1997 yılında ateşkes görüşmeleri başladı. 2012 yılında ise barış müzakerelerinin başlamasıyla beraber hükümet ile MİKC arasında ateşkes ilan edildi. MİKC, Malezya'nın arabuluculuğunda yapılan görüşmelerde Mindanao'da bağımsız bir devlet kurma hedefinden vazgeçti. 12 bin silahlı üyesi bulunan MİKC ile Mindanao'da 2016'ya kadar, Bangsamoro adlı yeni bir özerk bölge oluşturulmasında mutabakata varıldı.
7. Barış müzakereleri nasıl ivme kazandı?
Barış görüşmeleri, Filipinler’de 2016 yılında yapılan devlet başkanlığı seçimini, 22 yıl Davao kentinin belediye başkanlığını yürüten Rodrigo Duterte'nin kazanmasıyla ivme kazandı. Duterte, seçim kampanyalarındaki barış ve çatışma ortamının sonlandırılması vaadlerini, seçildikten sonra da tekrarladı.
MİKC, 2017'de hükümet ile vardıkları barış anlaşması kapsamında hazırladıkları yeni Bangsamoro Temel Yasa Tasarısı'nı Devlet Başkanı Duterte'ye sundu.
Filipinler'de Kongre, mayıs ayında Müslüman nüfusun yoğun yaşadığı Mindanao eyaleti ve çevresindeki adalara özerklik tanınmasını öngören Bangsamoro Temel Yasası'nı onayladı.
8. Yasa Nasıl Uygulanacak?
Senato ve Temsilciler Meclisi'nden geçerek Duterte'nin imzasına gönderilen yasayla Müslüman nüfusun yoğun yaşadığı Mindanao eyaleti çevresindeki adalara kapsamlı özerklik tanınacak.
Yasanın kabul edilmesinden en geç 150 gün içinde özerk bölgeyi ilgilendiren bölgelerde bir referandum yapılacak.
Çoğunluğunu Moro İslami Kurtuluş Cephesi’nden oluşacak 80 kişilik bir meclis, başbakanını da kendi içinden seçecek.
9. MİKC ne olacak?
Morolular yerel idareyi aldıkları zaman Moro İslami Kurtuluş Cephesi’nin (MİKC) yüzde 30'u silahlarını bırakacak ve sivil hayata döndürülecek. Seçilen yönetim 2022 yılına kadar bölge idaresini yürütecek ve silahlı grup da silahlarını tamamen bırakmış olacak.
MİKC de bir sivil yapıya dönüşerek siyasi bir parti olarak faaliyetini sürdürebilecek. Süreçte en son adım ise iki tarafın görüşmelerini yürüten başkanların, meclis başkanının ve Moro Barış Süreci İzleme Heyeti'nin olduğu bir toplantı yapılarak, "süreç tamamlanmıştır" kararının çıkmasıyla gerçekleşecek.
10. Anlaşmayla Morolar ne elde edecek?
Bangsamoro Organik Yasası ile bölge Müslümanlarının hukuki ve ekonomik kazanımları artacak. Bangsamoro hükümetinin kurulması ve bölgede dini özgürlükler konusunda bağımsız olarak şeri hükümlerin uygulanacağı şeriat mahkemeleri açılacak. Bölgedeki idari yetkiler ulusal hükümette kalmayarak Bangsamoro hükümetine devredilecek. Ayrıca, eski Moro Ulusal Kurtuluş Cephesi (MUKC) ve MİKC kolluk kuvvetlerine katılabilecek.
