İkinci Dünya Savaşı sırasında ABD ordusunda çeşitli liderlik görevlerinde bulunan, Avrupa ve Akdeniz’deki savaş alanlarında birçok zafere imza atan General George Smith Patton, silahlara kıyasla insan unsurunun öneminden bahsederken “Savaşlar silahlarla yapılır ama insanlarla kazanılır” demişti.
Patton’un İkinci Dünya Savaşı’na katılmış bir asker olarak düşüncesi sadece bir felsefe değil, aynı zamanda birçok askeri zafere dönüşmüş bir gerçeklik.
Bunlardan en önemlisi 1973 Arap-İsrail Savaşı ya da Suriye’deki adıyla Ekim Savaşı veyahut İsrail terminolojisindeki Yom Kippur Savaşı’dır.
6 Ekim’de 50’nci yılını dolduran Ekim Savaşı, kendi aralarında stratejik ve askeri planlar üzerinde yarışan bir grup siyasetçi ve askeri personel tarafından yönetildi.
1973 yılındaki gazetelerde en çok yer alan üç isim dönemin Mısır, Suriye ve İsrail liderleri Muhammed Enver Sedat, Hafız Esad ve Golda Meir’di.
Stratejik bir planlamacı: Enver Sedat
Deneyimli Amerikalı gazeteci Thomas Lippman, ‘Enver Sedat ve 1973 Arap-İsrail Savaşı Dünyayı Nasıl Değiştirdi?’ adlı kitabında, Ekim Savaşı’ndan Ortadoğu’daki en etkili olaylardan biri olarak bahsediyor.
Lippman Sedat’ı “Arap dünyasında farklı disiplinler ve zamanlar boyunca stratejiler geliştirebilen nadir bir kişi” olarak tanımlıyor.
Mısır, Cemal Abdunnasır öldüğünde, 1967 Arap-İsrail Savaşı’nın (Altı Gün Savaşı) feci sonucu ve zayıf ekonomik planlama nedeniyle ezilen mağlup bir ülkeydi.
Lippman, Sedat’ın Devlet Başkanlığı’nı devraldığında önceliklerini hızla belirlediğini, bunların iktidarını güçlendirmek ve Mısır ile İsrail arasındaki savaş durumunu sona erdirmek olduğunu söylüyor.
Ancak Tel Aviv “tüm kartları elinde tutarken” barış sağlanamayacaktı.
Sedat 1967’de kaybettiği toprakları yeni bir saldırıyla geri almak istiyordu ama İsrail’e saldırmaya niyeti yoktu.
Lippman, Mısır’ın bu savaşta ağır askeri kayıplar verdiğini, ancak bu savaşın İsrail’in yenilmezlik imajını parçalamayı başaran Mısırlılar için siyasi bir zafer olduğunu söylüyor.
Aynı zamanda bu savaş İsraillileri ve Amerikalıları Sedat’ı ciddiye almaya ve onu müzakere masasına davet etmeye zorladı.
Bu da 1979 yılında Mısır ile İsrail arasında imzalanan barış anlaşmasının yolunu açtı.
Washington’daki Uluslararası ve Stratejik Araştırmalar Merkezi’nden (CSIS) John Alterman, Sedat’ın ordu komutanlarıyla birlikte 6 Ekim’de Bar Lev Hattı’nı aşmayı planlarken cesur bir adım attığını söylüyor.
Zira Sedat, su pompaları kullanarak Süveyş Kanalı’nın doğu yakasında bulunan, daha önce zapt edilemez olduğu düşünülen, 30 ila 60 fit yüksekliğindeki kum bariyerini havaya uçurmayı başardı.
Alterman’a göre, savaş birkaç hafta devam ettikten sonra Mısır kuvvetlerinin performansı daha düşük olmasına rağmen, 25 yıldır Mısır’ın düşmanı olan bir ülkeye karşı elde edilen geçici başarı bile Sedat’ın yerel anlamda güçlenmesine izin verdi.
Sedat, İsrail ile yapılan barış anlaşması sonucunda uluslararası statü kazanırken, bölgesel saldırıların da hedefi oldu. Bu durum pek çok Arap’ı kızdırdı.
Öyle ki Suriyeli şair ve diplomat Nizar Kabbani bu meseleyi birden fazla şiirinde hicvetti.
Bunların arasında, Kahire’den ayrılıp Londra’da hayatına devam etme sebebi olan ‘el-Yevmiyyât’us Sırriyye li-Behiyyeti’l Mısriyye’ adlı şiir de yer alıyor.
İsrail’le barış yapma kararı, Mısır’ın Arap ülkelerinden kısmen izole edilmesine yol açtı.
Sedat’ın destek oranları bölge genelinde düştü ve liberal ekonomik reformların bir sonucu olarak ülke içinde halk arasında hoşnutsuzluk oluştu.
Hafız Esad’ın intikam arzusu
Dönemin Suriye Devlet Başkanı Hafız Esad, Mısırlı ortağının aldığı kadar uluslararası hayranlık ve övgü alamadı.
Bunun nedeni Sedat’ın o dönemde diğer Arap liderler olmadan elde ettiği barış ortamıydı.
Ancak Sina’da yaşananların aksine Suriye güçlerinin İsrail işgali altında kalan Golan Tepeleri’ni geri alamaması da ülke içerisindeki hayal kırıklığını artırdı.
Esad başlangıçta kısmen, ülkesinin 1967’deki yenilgisinin intikamını almak için İsrail’le savaş istiyordu.
Ancak tarihçilere göre Esad başlangıçta İsrail’i yok etmeye çalışırken, Sedat onu Sina ve Golan Tepeleri’ni geri kazanmak, mülteci sorununu çözmek ve Filistin’i tanımak gibi sınırlı hedefleri kabul etmeye ikna etti.
İngiliz yazar Simon Dunstan’ın ‘Yom Kippur Savaşı… 1973 Arap-İsrail Savaşı’ adlı kitabına göre Sedat, bu hedeflerin İsrail’in hayati çıkarlarına yönelik bir tehdit oluşturmadığını söyledi ve küresel bir tepkiye yol açmayacağı değerlendirmesinde bulundu.
New York Times‘a göre Esad, bölgesel siyasette ağır bir miras yaratmaya ve Suriye’yi yeniden Araplar arasında bir güce dönüştürmeye çalışıyordu.
Merhum Mısır Devlet Başkanı Cemal Abdunnasır’ın çağrıştırdığı Arap milliyetçiliğine inanıyordu ve kendi neslinin çoğu gibi o da, Arap birliğinin sesi olarak Abdunnasır’ın rolünü miras almaya çalışıyordu.
ABD, Araplar ve İsrail arasında kapsamlı bir barış anlaşması inşa etmeye çalışırken, eski ABD Dışişleri Bakanı Henry Kissinger, Arap başkentleri ile İsrail arasında mekik gezileri yaptı, ta ki Suriye cumhurbaşkanı tarafından umutları kırılan birçok Amerikalı yetkiliden ilki olana kadar.
Zira barış konferansına ilişkin uzun müzakerelerin sonunda Şam’ın konferansa katılmaya niyetinin olmadığı ortaya çıktı.
Ancak Esad, görüşmelerin Mısır’ın ayrı bir barışa ulaşmasının önünü açması nedeniyle ABD’lilerin üstün olduğunu düşünüyordu.
Ancak o dönemde Golan Tepeleri’yle ilgili müzakere edilen ateşkes devam etti ve ardından gelen huzursuzluğa rağmen Suriye sınırı İsrail’in en sakin sınırı haline geldi.
Demir “büyükanne”
İsrail tarafında ise “büyükannenin” ortaya çıkışı (İsrail basını, Golda Meir 1969 yılında Başbakanlık görevini üstlendiğinde bu tanımlamayı kullandı) onun liderliği üzerinde derin bir etki yarattı.
Kiev’de, açlıktan ve Yahudilere karşı şiddetli zulümden mustarip fakir bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelen Meir, dünyada başbakanlık makamına oturan ilk kadınlardan biri oldu ve İsrail’in çalkantılı ilk on yıllarına liderlik etti.
Sovyetlerin İngiltere Başbakanı Margaret Thatcher’ı “Demir Leydi” olarak tanımlamasından yıllar önce Meir, İsrail’i savunmak için savaş açma isteği nedeniyle aynı unvanı kazanmıştı.
ABD Başkanı Richard Nixon’un Eylül 1969’da Beyaz Saray’da Meir’i kabulü sırasında söylediğine göre İsrail’in kurucusu ve ilk başbakanı David Ben-Gurion, ondan (Meir) kısaca “hükümetteki en iyi adam” olarak bahsetmişti.
Ekim 1973’teki Mısır-Suriye saldırısından kaynaklanan ağır erken kayıplar, İsrail üzerinde ateşkes ilan etmesi için yoğun siyasi baskıya yol açtı.
Meir bunun yerine, ülkesinin müzakere pozisyonunu iyileştirmek için agresif adımlar attı ve 25 Ekim’de Birleşmiş Milletler (BM) tarafından onaylanan bir ateşkes anlaşmasına varmadan önce Amerikan askeri takviye kuvvetleri gelene kadar savaşı sürdürdü.
İsrailli tarihçiler Meir’in savaştaki liderliğini kararlı ve güçlü olarak görerek ona “Demir Leydi” lakabını vermişlerdi.
Ancak savaş, aylar sonra istifasına yol açtı. İsrailliler, özellikle savaşla ilgili feci istihbarat başarısızlığının ardından yaklaşık 2 bin 700 İsrail askerinin ölümünden onu sorumlu tuttu.
Sonraki seçimleri İsrail İşçi Partisi kazanmasına rağmen Meir yeni bir hükümet kuramadı ve iktidarın dizginlerini İzak Rabin’e devretti.
Profesyonel ordu ve birleşik komuta
Elbette askeri liderlik, planlamada ana aktör olmaya devam ediyor.
Bu savaşta Mısır ordusu, liderlik ve planlama konusunda en yetenekli bir grup seçkin askeri personeli elinde tutuyordu.
ABD Silahlı Kuvvetler ve Toplum Dergisi’nin 1987 yılında yayımladığı ‘1973 Savaşında Mısır Yüksek Komutanlığı’ başlıklı araştırma makalesine göre, 1967 yenilgisinin ardından askeri reformlar, üst düzey liderlikte yapısal ve kişisel değişikliklere yol açtı.
Bu değişiklikler, Nasırcı rejimin Yıpratma Savaşı (1967-1970) sırasında kurduğu yeniden örgütlenme sürecinin etkili bir ürünü olduğunu 1973 Arap-İsrail Savaşı’nda kanıtladı.
Sonuç olarak Mısırlılar, savaşın ilk aşaması için açık askeri hedeflere dayalı, birleşik bir komuta altında profesyonel bir ordu oluşturabildiler.
Mareşal Ahmed İsmail ismi, savaş sırasında Silahlı Kuvvetler Başkomutanı sıfatıyla ön plana çıkarken, aynı zamanda özellikle öne çıkan iki isim daha vardı.
Bu isimlerden ilki Genelkurmay Başkanı ve Ekim Savaşı planının yazarı Korgeneral Saadeddin eş-Şazeli, diğeri ise savaş sırasında Üçüncü Saha Ordusu Araç Komutanı Tümgeneral Baki Zeki Yusuf’tu.
Yusuf, Bar Lev Hattı’nın önündeki toprak setin su pompalarıyla kaldırılması fikrini ortaya atan kişiydi. Bu sebeple kendisine “Ekim Aslanı” lakabı verildi.
Aralık 1973’te eş-Şazeli’nin görevden alınmasının ardından yerine, Ekim Savaşı’na hazırlık amaçlı bir çalışmayı denetleyen Mareşal Muhammed Abdulgani el-Cemsi geçti.
Tümgeneral Fuad Aziz Gali, İkinci Saha Ordusu Komutanlığı’na atanmadan önce 18’inci Piyade Tümeni Komutanı olarak görev yaptığı Ekim Savaşı’nda önemli bir rol oynadı.
Gali, Kantara şehrini özgürleştirme operasyonunu yönetti, Bar Lev Hattı’ndaki en güçlü kaleleri yok etti ve ardından kuvvetlerini doğuya doğru ilerletti.
Mısır’ın devrik Cumhurbaşkanı Muhammed Hüsnü Mübarek, savaş sırasında Mısır Hava Kuvvetleri’nin komutanı olduğu için “ilk hava saldırısını gerçekleştiren kişi” olarak tanındı.
Mareşal Muhammed Ali Fehmi ise Hava Savunma Kuvvetleri’nin komutanıydı.
Mısır semalarını İsrail uçak saldırılarına karşı korumak amacıyla Süveyş Kanalı’nın batı yakasına füze duvarı inşa edilmesine öncülük etti ve 30 Haziran 1970’te İsrail Phantom uçağının düşürülmesine katkıda bulundu.
Ekim Savaşı’nda yüzlerce düşman uçağını imha ederek ve İsrail Hava Kuvvetleri’ni etkisiz hale getirerek İsrail’in havadaki üstünlüğünü kırmayı başardı.
Bu nedenle Sedat onu dünyadaki “ilk füze adamı” olarak adlandırdı.
Savaş sırasında Mısır kuvvetlerine liderlik etmiş, isimleri ölümsüzleşmiş pek çok kahraman askeri personel bulunuyor.
Golan Tepeleri’nde Suriye ateşi
Mısırlı liderler, Suriye’de dönemin Savunma Bakanı Mustafa Talas, Genelkurmay Başkanı Tümgeneral Yusuf Şekur, Hava Kuvvetleri ve Hava Savunma Komutanı Tümgeneral Naci Cemil, Askeri İstihbarat Direktörü Tümgeneral Hikmet eş-Şehabi, Operasyon Otoritesi Başkanı Tümgeneral Abdurrezzak ed-Derdari ve Deniz Kuvvetleri Komutanı Tuğgeneral Fazıl Hüseyin’in oluşturduğu Suriye cephesiyle etkin bir koordinasyon sağlıyordu.
Babil İnsani Araştırmalar Merkezi Dergisi’nde yayımlanan, Yıpratma ve Ekim savaşlarında Suriye ordusunun rolüne ilişkin tarihi bir çalışma şöyle diyor:
Savaş, Suriye askeri birliklerinin işgal altındaki Golan Tepeleri’ne saldırıp İsrail güçlerini şaşırtmasıyla başladı. Suriye güçleri, İsrail güçlerine acı darbeler indirerek birçok köyü ele geçirmeyi başardı. Bu durum, İsrail güçlerinin ateşin etkisiyle geri çekilmesine neden oldu.
Ancak bu durum, İsrail güçlerinin Golan Tepeleri’ne giren Suriye güçlerine saldırarak tepki vermesini, birçok alanı yeniden işgal etmesini ve Suriye güçlerinin geri çekilmesini engellemedi.
Mısır’ın savaştan çekilmesinin, İsrail’in savaş çabalarının tamamını Golan cephesine yöneltmesinde büyük etkisi oldu. Bu da iki taraf arasında vur-kaç çatışmalarına yol açtı.
Sonuç olarak Şam, ateşkes kararı alınmasını gerektiren yeni siyasi-askeri durum ve koşullarla karşı karşıya kaldı.
ABD ve Sovyetler Birliği’nden uluslararası tarafların, dışişleri bakanlarının mekik ziyaretleri yoluyla ateşkesin sağlanmasında önemli etkisi oldu. Suriye, İsrail’e karşı savaşın devam edeceğinden emindi.
İsrail askeri istifaları
İsrail tarafında ise düşman kuvvetleri, daha önce 1967 Arap-İsrail Savaşı’nda (Altı Gün Savaşı) ülkesinin kuvvetlerini komuta eden ve 1973 Arap-İsrail Savaşı’ndaki (Ekim Savaşı) yenilginin sorumluluğunu üstlenen Savunma Bakanı Moşe Dayan tarafından yönetiliyordu.
İsrail, ülkenin askeri hazırlığını ve savaşın patlak vermesine tepkisini araştırmak için bir komite kurdu.
Bunun sonucunda, İsrail’in yenilgiyle sonuçlanan istihbarat başarısızlığını kabul eden Genelkurmay Başkanı David Elazar ve Askeri İstihbarat Şefi Eli Zeira 1974 yılında istifa etti.
1953 yılında Batı Şeria’daki Kibya Köyü katliamının faili olan ve 2001-2006 yılları arasında İsrail Başbakanı olarak görev yapan Ariel Şaron, 1973 Ekim Savaşı sırasında Yedek Subaylar Tümeni Komutanı olarak, tümeninin savaşta öldürülen 300 kişiyi kaybettiğini ve bu süre zarfında verdiği kararların hatalı olduğunu kabul etti.
