ABD Dışişleri Bakanlığı’nın 2022 yılına ilişkin İnsan Hakları Raporu’nun Türkiye bölümünde, “Hükümet, yüzlerce kişiyi, ifade özgürlüklerini kullandıkları için mahkum etmiş ve cezalandırmıştır” ifadeleri yer aldı.
ABD Dışişleri Bakanlığı, dünyadaki insan hakları uygulamalarını değerlendirdiği yıllık raporunu yayınlandı.
Dışişleri Bakanı Antony Blinken’ın dün bir basın toplantısıyla açıkladığı raporun Türkiye bölümü 102 sayfadan oluşuyor. Rapor, kişisel bütünlüğe saygı, insan haklarına saygı, siyasi süreçlere katılım özgürlüğü, devlette yolsuzluk ve şeffaflık konusundaki eksiklik, iddia edilen hak ihlallerinin sivil toplum kuruluşları tarafından soruşturulmasına yönelik hükümetin tutumu, ayrımcılık ve toplumsal suistimaller ve işçi hakları ana başlıklarını içeriyor.
Rapordan öne çıkan tespitler şöyle:
“Yargı yürütmenin etkisinde”
“İşkence ve diğer acımasız, insanlık dışı veya aşağılayıcı muameleler Anayasa ve yasalarda yasak olmasına rağmen ulusal ve uluslararası hak grupları, bazı polis memurlarının, cezaevi yetkililerinin ve askeri ve istihbarat birimlerinin bu uygulamalara başvurduğunu bildirmiştir. Yerel insan hakları örgütleri, barolar, siyasi muhalif isimler, uluslararası insan hakları grupları ve diğerleri, hükümet yetkililerinin bazı kişilere gözaltı esnasında tehdit, kötü muamele ve olası işkence gibi uygulamalara başvurduğunu belirtti.
İnsan hakları grupları, polisin gözaltılar sırasında genellikle aşırı güç kullandığını ve protestocuları yaraladığını bildirmiştir.
Bazı askerlerin, bazen ölüm veya intiharla sonuçlanan ağır taciz, fiziksel istismar ve işkenceye maruz kaldıkları bildirilmiştir. İnsan hakları grupları, orduda, özellikle azınlık Alevi ve Kürt kökenli askerler arasında şüpheli ölümler olduğunu bildirmiştir. Hükümet, bu tür olayları sistematik olarak soruşturmamış veya bu olaylara ilişkin verileri açıklamamıştır.
Cezaevlerindeki nüfusun fazlalığı önemli bir sorun olmaya devam etmiştir.
Yasa, keyfi tutuklama ve gözaltını yasaklamakta ve herhangi bir kişinin, tutuklama veya gözaltının yasaya uygunluğuna ilişkin mahkemede itiraz etme hakkını öngörmektedir. Ancak çok sayıda güvenilir rapor, hükümetin bu gerekliliklere her zaman uymadığını göstermektedir.
Kanun, bağımsız bir yargı öngörmektedir. Ancak yargı, özellikle yürütme organının etkisine maruz kalmaya devam etmiştir.
Gezi davası
25 Nisan’da iş insanı Osman Kavala, 2016 darbe girişimi ve 2013 Gezi Parkı protestosuna karıştığı iddiasıyla ‘hükümeti ortadan kaldırmaya teşebbüs etme’ suçundan müebbet hapis cezasına çarptırıldı. Aralarında 71 yaşındaki mimar Mücella Yapıcı, İstanbul Büyükşehir Belediyesi şehir plancısı Tayfun Kahraman, belgesel yapımcısı Çiğdem Mater’in de olduğu davanın diğer yedi sanığı ise 18’er yıl hapis cezasına çarptırıldı ve hemen gözaltına alındı… 2020 yılında Gezi Parkı protestolarına karışmaktan beraat eden Kavala, 2016’daki darbe girişimiyle ilişkili suçlamalarla ilgili olarak cezaevinden çıkmadan hemen önce yeniden tutuklandı. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), Kavala’ya yönelik suçlamaların siyasi amaçlı olduğuna hükmetti ve serbest bırakılmasına karar verdi. AİHM, ayrıca 2020 yılındaki suçlamalarda yeni bir iddianameyi haklı çıkaracak yeterli bilgi bulunmadığına hükmetmişti.
Anayasa’da adil yargılanma hakkı öngörülmekle birlikte, barolar ve hak örgütleri, yürütmenin yargıya müdahalesinin ve hükümetin attığı adımların bu hakkı tehlikeye attığını ileri sürmüşlerdir.
Hükümet yıl boyunca basın ve ifade özgürlüğünü kısıtladı
Anayasa ve kanunlar, belirli sınırlar dâhilinde ifade özgürlüğü ve basın özgürlüğü sağlamaktadır. Hükümet, yıl boyunca basın ve diğer medya mensupları da dahil olmak üzere ifade özgürlüğünü kısıtlamıştır. Ceza Kanunu’ndaki birçok madde, bir suçu veya suçluları övmeyi ya da halkı düşmanlığa, kine veya aşağılamaya teşvik etmeyi yasaklayan geniş hükümlerin yanı sıra, kamu düzenini korumayı amaçlayan ve devlete, cumhurbaşkanına veya hükümet yetkililerine hakareti suç sayan hükümler aracılığıyla basın ve diğer medya platformlarının özgürlüğünü ve ifade özgürlüğünü doğrudan kısıtlamaktadır.
Sansür yasası: İfade özgürlüğünü kısıtlıyor
Yasa ayrıca, net esaslar belirlemeksizin ‘yanlış bilgi yaymayı’ suç sayan bir madde ile internette ifade özgürlüğünü de kısıtlıyor.
Hükümetin başlıca muhalif ve bağımsız gazeteleri temsil eden gazetecileri kovuşturmaya tabi tutması ve gazetecileri hapse atması, ifade özgürlüğünü engellemiştir. Medya çalışanları, hükümeti eleştirmenin hem ekonomik hem de yasal işlem yoluyla misillemeye yol açabileceği korkusuyla otosansürün yaygın olduğunu ifade etmiştir.
160 binden fazla kişiye ‘Cumhurbaşkanına hakaret’ten soruşturma açıldı
Hükümet, yüzlerce kişiyi ifade özgürlüklerini kullandıkları için mahkum etmiş ve cezalandırmıştır. Hükümet, kendisini eleştiren ifadelere, sıklıkla terörist gruplarla ilintili olma, terörizm veya devleti tehlikeye atma iddiasıyla suç duyurusunda bulunarak karşılık verdi. Hakaret yasalarının artan uygulaması ifade özgürlüğünü sınırlamak için kullanıldı. Raporlar, 2014 yılından bu yana 160 binden fazla kişi hakkında ‘cumhurbaşkanına hakaret’ suçundan dolayı soruşturma açıldığını ve 35 binden fazlasının yargılandığını göstermektedir. Aralarında binden fazla çocuğun da bulunduğu 38 binden fazla kişi hakim karşısına çıkmıştır. Bu davalardan 12 bin 881’i mahkumiyetle sonuçlanırken 10’u çocuk olmak üzere 3 bin 625 kişi hapis cezasına çarptırıldı.
İmamoğlu’na ceza
14 Aralık’ta İstanbul’da bir mahkeme, CHP’li İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Ekrem İmamoğlu’nu, hükümet yetkilileri hakkındaki yorumlarından dolayı hakaret suçu kapsamında suçlu bularak 2 yıl 7 ay 15 gün hapis cezasına çarptırdı ve İmamoğlu’na siyasi yasak getirdi. Bu karar, sivil toplum ve siyasi muhalefet tarafından, siyasi amaçlı olduğu gerekçesiyle geniş çapta eleştirildi.
Hükümet gazetecileri yıldırmak için davalar, tehditler ve fiziksel saldırılar dâhil çeşitli yollara başvurmuştur
Hükümet ve siyasi liderler ile destekçileri, gazetecileri yıldırmak ve baskı altına almak için davalar, tehditler ve kimi zaman fiziksel saldırılar da dâhil olmak üzere çeşitli yollara başvurmuştur. Siyasi partilerle ilintili aşırı sağcı gruplar ile bağlantılı olduğu iddia edilen kişiler tarafından gazetecilere karşı uygulanan şiddet olaylarında artış olmuştur.
“Medyanın büyük kısmı hükümet yanlısı holdinglerin elinde”
Hükümet ve siyasi liderler, medya ve yayınlar üzerinde doğrudan ve dolaylı sansür uygulamıştır. Ana akım yazılı basın ve televizyon kanalları büyük ölçüde hükümet yanlısı holding şirketleri tarafından kontrol ediliyor.
RTÜK cezaları
RTÜK, toplumun milli ve manevi değerlerine aykırı bulduğu içeriklerin yayıncılarına para cezası verme uygulamasını sürdürdü. Radyo, televizyon yayıncılığı ve isteğe bağlı görsel-işitsel medya hizmetleri için yayın lisanslarını zorunlu kılan 2019 tarihli bir yönetmeliğe dayanarak, çevrimiçi yayın yapan hizmet sağlayıcıların da lisans almaları gerekmektedir, aksi takdirde içerikleri kaldırılabilir. Haziran ayında Ankara Sulh Ceza Mahkemesi, RTÜK’ün talebi üzerine, lisans başvurusunda bulunmadıkları gerekçesiyle Voice of America ve Deutsche Welle’nin Türkçe internet sitelerine erişimi engelledi.
RTÜK, nisan ayında, Erzurum’da Diyanet İşleri Başkanlığı’na bağlı bir kursta yedi çocuğa yönelik cinsel istismar vakasını haberleştirme biçimlerinden dolayı üç televizyon kanalına (hepsi de muhalefet yanlısı olarak kabul edilen Halk TV, KRT ve Tele 1) para cezası vermiştir.
Hükümet, internete erişimi kısıtlamayı sürdürmüş ve bazı çevrimiçi içeriklere yönelik engellemelerini genişletmiştir.
“Muhalefeti kısıtladı”
Yıl boyunca, hükümetin kısıtlayıcı düzenlemeleri, muhalefetten birçok kişinin protesto veya siyasi kampanya etkinlikleri düzenlemek ve sosyal medyada eleştirel mesajlar paylaşmak gibi siyasi faaliyetler yürütme gücünü kısıtlamıştır.
“Yolsuzluk cezasız kaldı”
Yasa resmi yolsuzluk suçu için cezai yaptırımlar öngörmekle birlikte, hükümet yasayı etkin bir şekilde uygulamamış ve bazı yetkililerin yolsuzluk uygulamaları cezasız kalmıştır.
“LGBTİ’ler ayrımcılık ve şiddete maruz kaldı”
Kadın grupları, hükümetin toplumsal cinsiyete dayalı şiddet ve cinsel saldırıyı düzenleyen yasaları etkili veya tam olarak uygulamadığını ya da hayatta kalanları korumadığını bildirmiştir.
Anayasa; dil, ırk veya ten rengine dayalı ayrımcılığı yasaklamakta ve kanun önünde eşitliği öngörmektedir. Ancak yetkililer, bu hükümleri tutarlı bir şekilde uygulamamıştır.
LGBTİ artı bireyler, yıl boyunca ayrımcılık ve şiddete maruz kaldı. İnsan hakları grupları, polis ve savcıların LGBTİ artı bireylere yönelik şiddet vakalarını sıklıkla takip etmediğini ya da faillerin eylemlerini haklı bulduğunu bildirdi.
Grev yasakları
Hükümet ve işverenler, işçilerin örgütlenme özgürlüğüne ve toplu pazarlık hakkına müdahale etmiştir. Hükümet tarafından getirilen kısıtlamalar ve müdahaleler, bazı sendikaların kamusal ve diğer faaliyetlerini yürütme kabiliyetini sınırlandırdı. Polis, çoğunlukla sendika toplantılarına ve kongrelerine katıldı.” (ANKA)
