İslam coğrafyası, batıdaki bilim insanlarının çalışmalarına zemin hazırlamış birçok bilim insanı yetişmiştir. Müslümanların Kur'an-ı esas aldığı dönemlerde, büyük İslam alimleri bütün dünyayı etkileyecek yüzlerce eser bırakmıştır. Özellikle astronomi ve matematik alanında çalışan büyük aydınlarımızın isimlerini rahmetle yad ederek okuyucularımızla paylaşıyoruz.
1- Katip Çelebi (1609 - 1657)
Türk - Osmanlı biim adamı Katip Çelebi tarih, coğrafya, bibliyografya ve biyografya ile ilgili çalışmalarıyla tanınır. Keşfü'z-Zünûn an Esâmi'l-Kütüb vel-Fünûn adlı çalışması Arapça dilinde olup, çok kıymetli bir eserdir. Yaklaşık olarak on beş bine yakın kitap ve on bine yakın içerik tanıtan büyük bir bibliyografya ansiklopedisi çalışmasına eşdeğerdir. Bu eserin basıldığı ülkeler ise Mısır, Almanya ve İstanbul'dur, eser aynı zamanda Latinceye de çevrilmiştir. Cihannümâ çalışması Çelebi'nin tarihimizdeki en eski coğrafya kitabımız sayılmaktadır ve eserde anlatımlarda harita kullanmış İbrahim Müteferrika basımevinde çoğaltılmıştır. Bir çok Avrupa dillerine çevrilmiş bu eser, bundan sonra yazılacak coğrafya kitaplarımıza kaynak olmuştur.
2- Hezarfen Ahmed Çelebi (1609 - 1640)
Osmanlı Devleti döneminde geliştirdiği takma kanatlarla uçmayı başaran ilk Müslüman Türk bilgindir. Hezarfen Ahmed Çelebi, ilk önce İsmail Cevheri'nin başarısızlıkla sonuçlanan uçuş çalışmasını çok detaylı bir şekilde incelemiştir. Bunun yanında kuşların uçuşlarını takip etmiş ve kendisinin hazırlamış olduğu yapay kanatların dayanıklılık derecesini görebilmek için Okmeydanı’nda bir takım testler yapmıştır. Çelebi, lodoslu bir havada Galata Kulesi'nden hazırlamış olduğu kuş kanatlarına benzer bir ekipmanı takıp kendisini boşluğa bırakmış ve uçarak Üsküdar'a inmeyi başarmıştır. İki bölge arasındaki 3358 metrelik mesafeyi uçarak başarıyla geçmiş ve böylece Türk havacılık tarihinin en önemli isimlerinden birisi olmuştur.
3- Evliya Çelebi (1611 - 1682)
40 yılı aşkın süre boyunca Osmanlı topraklarını gezmiş, gördüklerini ise dünyaca ünlü eseri "Seyahatname"de toplamış halk bilimci gezgindir. Evliya Çelebi'nin ömrünü verdiği bu çalışması dünyayaca ünlü çalışma olmakla birlikte yazılışından iki yüzyıl sonra, ancak 1896 yılında Arap harfleriyle basılabilmiştir. Çelebi, seyahat ettiği bütün yerlerin, tarihine, halkının özelliklerine, diline, dinine, kıyafetlerine, sanatlarına, gündelik yaşamlarına, mutfaklarına, coğrafyasına ve sanat tarihine dair muazzam bilgiler vermiştir. Bu çalışması "Biyografya romanı" olarak nitelendirilmiş ve toplamda 10 ciltte toplanmıştır.
4- El-Harezmi (780 - 850)
Farslı bilim adamı Harezmi matematik, astronomi ve coğrafya alanlarında kendini geliştirmiştir. Cebir ve Denklem Hesabı Üzerine Özet Kitabı dünyanın ilk matematik kitabı olma özelliğini taşımaktadır. Aynı zamanda bilim adamı Harezmi '0' rakamını ve 'x' bilinmeyenini kullanın dünyadaki ilk kişidir.
5- El-Kindi (801-873)
Kindi dünyadaki ilk Müslüman filozof olarak tanınmaktadır. Kendisi filozof yönü dışında anstronomiye olan katkılarıyla bilinmektedir. Güneş sistemi teorisini desteklemiş, kriptoloji biliminde tek alfabeli şifreleme yöntemini geliştirerek frekans analizini bulan kişi olarak da tarihe geçmiştir.
6- Farabi (872-950)
9. ve 10. yüzyılda değeri bilinmemiş filozof, mantıkçı, müzisyen ve bilim adamıdır. Arkasında bıraktığı eserlerden dolayı ölümünden tam 200 sene sonra bilimde tanınmaya başlanmıştır. Farabi müziğe olan ilgisinden dolayı da 'ses' olayını fiziksel açıdan açıklama getiren ilk bilim adamıdır.
7- İbni Sina (980 - 1037)
İbn-i Sina, tıp, psikoloji, farmakoloji, jeoloji, fizik, astronomi, kimya ve felsefe alanında bir deha ve bilim adamıdır. Aynı zamanda "Avicenna" adıyla ve "El- Kanun" (Canon) kitabıyla tıbba yapmış olduğu büyük katkıdan dolayı tüm dünyaca "Modern Tıbbın Babası" olarak tanınır.
8 - Kaşgarlı Mahmud (1008 - 1105)
Kaşgarlı Mahmud, Türk dilbilimiyle ilgili dünyaca ünlü çalışması "Divânu Lügati't-Türk" ile tanınır. Kaşgarlı Mahmud'un ömrünü verdiği bu çalışması "Türk Sözlüğünün Divanı" anlamına gelmektedir. Bu çalışma sadece ilk Türk sözlüğü olmamış aynı zamanda İslamiyet öncesi Türk edebiyatını, tarihini, coğrafyasını, folklorunu, mitolojisini aydınlatan ansiklopedik bir çalışma olmuştur. Bu çalışmanın maksadı Türk dilini Araplara tanıtmak olmuştur. Bu nedenle eser Arapça olarak kaleme alınmıştır ve içinde pek çok Türkçe deyime, şiire ve atasözüne yer verilmiştir. Eserde Türkçe 7500 tane sözcüğün Arapça karşılığı verilmiştir. 1077 yılında son haini vermiş olduğu bu çalışmasını Abbasi Halifesi Muktedî-Biemrillah’ın oğlu Ebü’l-Kasım Abdullah’a sunmuştur. Eserin tek nüshası İstanbul'da bulunmaktadır.
9- Piri Reis (1465-1554)
Türk - Osmanlı denizcisi olan Piri Reis, tarihte ilk kez "Dünya Haritası"nı çizen coğrafyacı ve haritacı olarak tanınır. Piri Reis yapmış olduğu seferlerdeki gözlemlerinden ve deneyimlerinden yola çıkarak tarihteki "İlk Dünya Haritası"nı çizmiştir. Bu harita, Atlas Okyanusu, İber Yarımadası, Afrika'nın batısı ile Amerika'nın doğu kıyılarını gösteren ve elimizde sadece haritanın 3'te 1'inin bulunduğu kısımdır.
10- Battani (858-929)
9. ve 10. yüzyıllar arasında yaşamış olan Battani, özellikle astronomi alanında çığır açmış bir bilim adamıdır. Battani'nin tarihteki en büyük başarısı ise yaşanılan 1 güneş yılını 365 gün, 5 saat, 46 dakika ve 24 saniye olarak ölçmesidir. Bundan tam 1000 yıl önce hesaplamış olduğu 1 güneş yılı bugün 365 gün, 5 saat, 46 dakika ve46 saniyedir. Battani tam 1000 yıl önce sadece 22 saniyelik bir sapmayla oldukça önemli bir başarıya imza atmıştır. Onun başarısı matematik biliminde de devam etmiş ve trigonometriyi bularak onu hayatımıza sokan kişi olmuştur.
