Çin Doğu Türkistan'da Türklere yönelik soykırım ve imha politikalarını dünyanın gözü önünde sürdürüyor. 1 milyon Türk'ü toplama kamplarına dolduran Pekin, bölgenin kültürel kimliğini yok etmek için aydınlarını ve sanatçılarını da hedef alıyor. Aralarında ünlü profesörler, yazarlar, akademisyenler ve gazetecilerin de olduğu 150’den fazla isim gözaltına alındı ve akıbetleri bilinmiyor.
Karar gazetesinin haberine göre Çin yönetimi, 150’den fazla Türk aydını hapse attı ya da toplama kamplarına gönderdi. Uluslararası sivil toplum kuruluşları, aileleri ve çalıştıkları kurumlar tarafından kayıp oldukları teyit edilen akademisyen, gazeteci, yazar ve sanatçıların hapse atıldıkları ya da fiziksel ve psikolojik işkencelerin yapıldığı toplama kamplarına gönderildikleri düşünülüyor. Bunlar arasında Çin’in sakıncalı 6 ülke arasında gösterdiği Türkiye’yi ziyaret edenler dikkat çekiyor.
Çin “selam verme, bayrak taşıma, mesleki yetersizlik” gibi bahanelerle 1 milyondan fazla Müslüman’ı toplama kamplarında tutuyor. Kamplarda işkence görenlere, Çin Cumhurbaşkanı Jinping’e bağlılık yemini etme, “Allah ve Peygamber’i inkar belgesi” imzalatma gibi psikolojik baskılara maruz kalan Türkler, yaşadıkları zulmü, Pekin yönetiminin yabancı ülkelerle ekonomik ilişkileri nedeniyle dünyaya duyuramıyor. Birleşmiş Milletler ve Uluslararası Af Örgütü gibi bazı STK’ların toplama kamplarını gündeme getirmeye yönelik çağrıları dışında, 21. Yüzyıl’ın utanç kampları konusunda Pekin yönetimine hiçbir ülke ya da kuruluş baskı yapamıyor.
Doğu Türkistan’daki Sincan Mali ve Ekonomi Üniversitesi ile Sincan Ziraat Üniversitesi eski öğretim görevlisi Doç. Dr. Abdülveli Eyüp, Pekin’in Türklere yönelik asimilasyon politikalarını gündeme getirmek için diasporadaki Uygur Türkleri ile ‘kayıp aydınlar’ listesi çıkarttı. Listedeki isimler, Doğu Türkistan’daki üniversite, gazete ve diğer kuruluşlarla temasa geçirilerek teyit edildi. Kayıpların ailelerine de tek tek ulaşıldı.
150 kişilik ‘Zulüm listesi’nde Doğu Türkistan’daki insan hakları ihlallerine direnen ya da itiraz eden aydınlar da, komünist yönetime bağlı hatta Pekin’le birlikte hareket eden akademisyenler de var. Kayıp listesi, Çin’in 2016’dan itibaren hızlandırdığı asimilasyon politikası çerçevesinde yazar, alim, sanatçı ve akademisyenleri baskı altına alma uygulamalarının geldiği noktayı gözler önüne seriyor.
TÜRKİYE ZİYARETİNİN ARDINDAN...
150’den fazla aydının bulunduğu listede tanınan isimlerden biri, ünlü tıp profesörü Halmurat Ghopur. Türkiye’de de kitapları tercüme edilen ve Sağlık Bakanlığı’nın davetlisi olarak Ankara’ya gelen Halmurat Ghopur, alternatif tıp konusunda çalışmalarıyla biliniyor. Ghopur, Türkiye ziyaretinin ardından ‘milliyetçi eğilimler gösterdiği’ ve ‘hilafet devleti kurmaya çalıştığı’ gerekçesiyle tutuklanıp hapsedildi. Akıbetinin ne olduğu hala bilinmiyor.
GAZETECİLER, PROFÖSÖRLER...
Doğu Türkistan’ın ileri gelen ilahiyatçılarından ve tefsircilerinden Muhammed Salih Hacim’den de yaklaşık 1 yıldır haber alınamıyor. Hacim, Çin hükümetinin verdiği görevle 1986’da Kur’an’ı tefsir eden, Komünist Parti ile ilişkileri nedeniyle Türkler arasında eleştirilen bir isim. Ancak o da zulüm dalgasından kurtulamadı.
Çin’in tanınmış Türkleri hapse atma politikasını uygulamaya başlamasından sonra hedef alınanlar arasında gazeteciler de bulunuyor. Dört gazeteci ile Pekin yönetiminin medyayı sansürlerlenmesi için görevlendirdiği Sincan Basın Konseyi Başkanı Abdurrahman Ebey’den de haber alınamıyor. Ebey’in de Pekin yönetimiyle ilişkilerinin iyi olduğuna dikkat çekiliyor.
ÜNLÜ TARİHÇİ 8 AYDIR KAYIP
Bölgenin ünlü tarihçisi Prof. Dr. Rahile Davut’tan da 11 aydır haber alınamıyor. Davut, geçen aralık ayında bir akrabasına, Doğu Türkistan'ın başkenti Urumçi’den, Pekin’e seyahat etmeyi planladığını söyledikten sonra ortadan kayboldu. Uygur Türk eserleri, folkloru, müzik ve el sanatları konusunda uluslararası üne sahip Davut da Çin yönetimi tarafından taktir gören Doğu Türkistanlı akademisyenler arasındaydı.
Kültür Bakanlığı tarafından kitapları Türkçe’ye çevrilen, makaleleri Türk akademisyenler tarafından yakından takip edilen Prof. Abdulkerim Rahman da kayıplar listesinde.
Doğu Türkistan’ın sembol isimlerinden alim Abdülkerim Abdulveli 1990’dan beri tutuklu bulunduğu Çin hapishanesinde 3 Aralık’ta hayatını kaybetmişti.
Listede Çin’de yaşayan Kırgız ve Özbek Türk'ü 4 akademisyen de bulunuyor.
SAYI ÇOK DAHA FAZLA
Kasım ayında hazırlanan 150 kişilik listedekinden çok daha fazla akademisyenin hapse atıldığı ya da kampa gönderildiği belirtiliyor. Kesin sayının Çin yönetiminin baskıları nedeniyle belirlenemediğine dikkat çeken Abdülveli Eyüp, “Doğu Türkistan’daki kaynaklarımızdan aldığımız bilgiler, zulüm ve baskının boyutlarının her geçen gün arttığını gösteriyor. Biz sadece teyit edebildiğimiz isimlere listede yer verdik. Teyidi açısından ‘şüpheli’ kategorisinde yüzlerce kişi var” dedi.
İŞTE O LİSTE:
1. Halmurat Ghopur, (M) Former rector of Xinjiang Medical University, head of XUAR Medical Oversight Bureau, physician, PhD 2. Abbas Es'et, (M) Instructor at Xinjiang Medical University, physician, PhD 3. Nurmemet, Emet (M) Head of Uyghur Traditional Medicine Dept., Xinjiang Medical University 4. Enwer Tokhti, (M) Instructor at Uyghur Traditional Medicine Dept., Xinjiang Medical University 5. Alim Pettar, (M) Instructor at Xinjiang Medical University, physician, PhD 6. Perhat Bekhti, (M) Vice Rector of hospital attached to Xinjiang Medical University 7. Erkin Abdurehim (Oghuz), (M) Professor, Kashgar University, retired 8. Metréhim Haji, (M) Professor, Kashgar University 9. Enwer Isma'il, (M) Associate Professor, Kashgar University 10. Enwer Qadir, (M ) Associate Professor, Kashgar University 11. Gülnaz Obul, (F) Professor, Kashgar University 12. Erkin Ömer, (M) Professor, Kashgar University, school principal 13. Mukhter Abdughopur, (M)Instructor, Kashgar University 14. Qurban Osman, (M) Instructor, Kashgar University 15. Ablajan Abduwaqi, (M) Professor, Kashgar University; chair, Mathematics Department 16. Rahile Dawut, (F) Professor, Xinjiang University; PhD 17. Arslan Abdulla, (M) Former dean, Philology Institute, Xinjiang University; Professor; Head of XUARPeople's Government Cultural Advisors' Office 18. Abdukérim Rahman, (M) Professor, Xinjiang University 19. Gheyretjan Osman, (M) Professor, Xinjiang University 20. Tashpolat Téyip, (M) Professor, Xinjiang University; school principal 21. Alim Ehet, (M) Instructor, Xinjiang University; Developer of UyghurSoft software suite 22. Dilmurat Tursun, (M) Instructor, Xinjiang University 23. Batur Eysa, (M) Instructor, Xinjiang University 24. Rehim Rehmitulla, (M) Instructor, Xinjiang University 25. Erkin Imirbaqi, (M) Instructor, Xinjiang University 26. Nurbiye Yadikar, (F) Instructor, Xinjiang University 27. Nebijan Hebibulla, (M) Instructor, Xinjiang University 28. Asiye Muhemmedsalih, (F) Instructor, Xinjiang University 29. Abdusalam Ablimit, (M) Instructor, Xinjiang University 30. Abdubesir Shükri, (M) Professor, Xinjiang Normal University; Dean, Philology Institute, Xinjiang Normal University 31, Abduqadir Jalalidin, (M) Professor, Xinjiang Normal University; poet, husband of Jemile Saqi 32. Jemile Saqi, (F) Instructor, Xinjiang Education Institute, PhD; wife of Abduqadir Jalalidin 33. Yunus Ebeydulla , (M) Professor, Xinjiang Normal University 34. Ababekri Abdureshit, (M) Instructor, Xinjiang Normal University, PhD 35. Nur'eli Shahyaqup, (M) Instructor, Xinjiang Normal University, PhD 36. Nurmuhemmet Ömer (Uchqun), (M) Instructor, Xinjiang Normal University, PhD 37. Abdurazaq Sayim, (M) Vice Head of Xinjiang Social Sciences Academy; senior researcher 38. Küresh Tahir, (M) Researcher, Xinjiang Social Sciences Academy; son of Tahir Talip 39. Ablikim Hesen, (M) Head of Uyghur Department and senior editor, Xinjiang Youth Press; poet 40.Chimen'gül Awut, (F) Senior editor, Kashgar Uyghur Publishers; poet 41. Abduqeyum Tewekkul, (M) Physician, Kashgar Prefectural People's Hospital 42. Enwer Abdukérim, (M0 Physician, Kashgar Prefectural People's Hospital 43. Memet'éli Abdurehim, (M ) Former head of XUAR Language Committee, retired 44. Tahir Abduweli, (M) Researcher, XUAR Language Committee 45. Alimjan, (M) Researcher, XUAR Language Committee 46. Na'iljan Turghan, (M) Researcher, XUAR Language Committee 47. Abbas Muniyaz, (M) Professional writer, XUAR Writers' Association 48. Perhat Tursun, (M) Researcher, XUAR People's Arts Center; PhD; writer, poet 49. Tahir Talip, (M) Senior editor, "Kashgar Daily," poet, public figure 50. Ilham Tahir, (M) Teacher (fired), middle school attached to Kashgar Normal University; son of Tahir Talip 51. Niyaz Imin, (M) Former teacher, Kucha County #1 Middle School 52. Ekrem Islam, (M) Vice Principal, Sanji City #3 Middle School 53. Nijat Sopi, (M) Professor, Ili Teachers College; PhD; chair, Literature Dept 54. Barat Tursunbaqi, (M) Former rector, Hotan Teachers College [Dazhuan] 55. Abdurakhman Ebey, (M) Former chief, former senior editor, Xinjiang People's Press 56. Ekhmetjan Mömin (Tarimi), (M) Senior editor, Xinjiang People's Press 57. Yalqun Rozi, (M) Editor, Xinjiang Education Press, 58. Qadir Arslan, (M) Editor, Xinjiang Education Press 59. Mahibeder Mekhmut, (F) Editor, Xinjiang Education Press 60. Ayshem Peyzulla, (F) Editor, Xinjiang Education Press 61. Tahir Nasir, (M) Former head, former assistant head editor, Xinjiang Education Press; XUAR People's Government education inspector 62. Wahitjan Osman, (M) Editor, Xinjiang Education Press, poet 63. Erkin Muhemmet, (M) Editor, Xinjiang Education Press 64. Ekber Sirajidin, (M) Editor, Xinjiang Education Press 65. Yasin Zilal, (M) Head editor, "Tarim" Journal; poet 66. Mekhmutjan Sidiq, (M) Director, Xinjiang Television Station 67. Ekhmetjan Metrozi, (M) Technician, Xinjiang Television Station 68. Qurban Mamut, (M) Former head editor, former senior editor, "Xinjiang Culture" Journal 69. Qeyum Muhemmet, (M) Associate Professor, Xinjiang Art Institute; actor; host ; husband of Aynur Tash 70. Aynur Tash, (F) Report, Ürümchi People's Radio Station, retired for health reasons; wife of Qéyum Muhemmet 71. Ablimit, (M) Independent researcher of Uyghur classical literature; PhD 72. Ablet Abdurishit (Berqi), (M) Associate Professor, Xinjiang Education Institute; PhD; poet 73. Sajide Tursun, (F ) Postdoctoral researcher at Max Planck Institute for the Study of Religious Diversity in Gottingen, Germany 74. Kamil Metréhim, (M) Chair, Pedagogical Institute, Ürümchi Vocational University; professor 75. Dilraba Kamil, (F) Instructor, Ürümchi #92 Middle School 76. Arzugül Tashpolat, (F) Lecturer, Xinjiang Engineering Institute; Arrested together with husband Ekrem Tursun 77. Tursunjan Hézim, (M) Instructor, Aqsu #1 Middle School 78. Abbas Burhan, (M) Researcher, XUAR Education Department; Vice Principal, Ürümchi City #10 Elementary School 79. Ablimit Ablikim, (M) MA student, Shanghai Arts Institute 80. Ablet Shemsi, (M) Instructor, Kucha County Ishkhala Village Middle School 81. Adil Tursun, (M) Vice Principal, senior teacher, Kashgar Old City County #1 Middle School; National-Level Expert 82. Arzugül Abdurehim, (F) Received MA in Japan 83. Zulpiqar Barat (Özbash), (M) Former instructor, Xinjiang University; PhD 84. Azat Sultan, (M) Chair, XUAR Literature and Arts Union; Chair, Xinjiang Writers Association; Professor; Literature expert 85. Idris Nurulla, (M0 Independent translator, poet 86. Shahip Abdusalam (Nurbeg), (M) Instructor, Kelpin County #1 Middle School; poet 87. Qasimjan Osman (Ghazi), (M) Civil servant, Peyzawat County Party Committee Propaganda Department; poet 88. Zohre Niyaz (Sayramiye), (F) Instructor, Bay County Sayram Village Middle School; poet 89. Muhemmedsalih Hajim, (M) Researcher, Nationalities Research Institute, Xinjiang Social Science Academy, retired; translator of the Quran into Uyghur; religious scholar and translator; died at age 84 in a camp; father of Nezire Muhemmedsalih 90. Adiljan Tuniyaz, (M) Former reporter, Xinjiang People's Radio Station; poet; husband of Nezire Muhemmedsalih 91. Nezire Muhemmedsalih, (F) Independent writer; wife of Adiljan Tuniyaz; daughter of Muhemmedsalih Hajim 92. Ilham Weli, (M) Chair, senior editor, "Xinjiang Gazette" Uyghur Editorial Department 93. Mirkamil Ablimit, (M) Vice Chair, senior editor, "Xinjiang Gazette" Uyghur Editorial Department 94. Memtimin Obul, (M) Editor, "Xinjiang Gazette" Uyghur Editorial Department 95. Jür'et Haji, (M) Editor, "Xinjiang Gazette" Uyghur Editorial Department 96. Erkin Tursun, (M) Editor, director, Ili Television Station 97. Abduréhim Abdulla, (M) Senior editor, Xinjiang Audiovisual Press; poet 98. Es'et Éziz, (M) Chief, Ürümchi People's Radio Station Uyghur Editorial Department 99. Alim Yawa, (M) Former instructor, Peyzawat County Güllük Village Middle School; poet 100. Enwer Qutluq (Nezeri), (M) Editor, Xinjiang Television Station; poet 101. Khalmurat Eysajan, (M) Instructor, Ili Pedagogical Institute 102. Zulpiqar Köresh, (M) Editor, Xinjiang Television Station; singer 103. Turdi Tuniyaz, (M) Former Principal, Ürümchi City Experimental Middle School 104. Ömerjan Nuri, (M) Instructor, Hotan Teachers College [Dazhuan] 105. Qeyser Qéyum, (M) Editor in Chief, "Literary Translations" Journal Committed suicide. Jumped off eighth floor of his office building after a police summons rather than face probable detention in the camps. 106. Abduqadir Jüme, (M) Independent translator, poet 107. Mirzahit Kérimi, (M) Former editor (retired), Kashgar Uyghur Press; writer 108. Nijad Memtimin, (M) Employee, Kashgar Prefectural Government Information Office; photographer 109. Mutellipjan Memtimin, (M) Owner, "Kashgar White Steed Photo Studio"; photographer 110. Mukhtar Rozi, (M) Computer expert; programmer 111. Mehmutjan Khoja (Ümidwar), (M) Editor, "Xinjiang Youth" Journal; poet 112. Méhrigül Tahir, (F) Instructor, Kashgar Preschool Teachers Training School;daughter of Tahir Talip 113. Nijat Ablimit, (M) Instructor, Kashgar University 114. Dilshat Perhat (Ataman), (M) Founder, "Diyarim" Website 115. Khalide Isra'il, (F) Editor, "Xinjiang Gazette," retired; writer 116. Ablajan Siyit, (M) Vice head editor, senior editor, Kashgar Uyghur Press 117. Osman Zunun, (M) Former head editor, senior editor, Kashgar Uyghur Press, retired 118. Abliz Ömer, (M) Former head editor, senior editor, Kashgar Uyghur Press, retired 119. Dilmurat Ghopur, (M) Vice Rector, Xinjiang University 120. Gheyret Abdurahman, (M) Researcher, Xinjiang Social Sciences Academy; Vice Head, Language Institute, Xinjiang Social Sciences Academy 121. Abduqéyum Mijit, (M) Researcher, National Culture Research Institute, Xinjiang Social Sciences Academy 122. Abduréhim Rahman, (M) Associate Professor, Xinjiang University; PhD; husband of Ruqiye Osman 123. Ruqiye Osman, (F) Administrator, Xinjiang University Library; wife of Abduréhim Rahman 124. Gülbahar Éziz, (F) Civil servant, XUAR Prison Administration Office; psychology counselor; lawyer 125. Emetjan, (M) Qutlan Electronic Company, computer engineer 126. Imam, the computer center of Xinjiang University. 127. Ablajan Memet, (M) Konisheher Number one High school. 128. Ehmetjan Jume (M), Konisheher Number one high school 129. Sajidigul Ayup (F) Konisheher Number one high school. 130. Qeyser Abdukerim (M), computer engineer, poet. 131. Metyasin Metqurban (M) Bilkan electronic company, CEO, computer engineer 132. Perhat Zahir (M) computer engineer 133. Abdurahman Memetabla (M) computer engineer, CEO, Rawanyol electronic company. 134. Nurshat (M) Graphic designer, Qarluq Electronic Company 135. Abletjan Ismail (M), Creator of Yaltapan software, IT engineer of XUAR Government website ts.cn, 136. Weli Barat, (M) Former dean of Xinjiang University. 137. Ablet Zeydin (M) XUAR TV station 138. Zulpiqar Koresh (M) host, XUAR TV station 139. Reshide Dawut (F) singer, XUAR theater 140. Adil Mijit (M) comedian, XUAR Theater 141. Senewer Tursun (F) singer, XUAR theater 142, Dolqun Tursun (M), XUAR department of preventive medical. 142. Abdurishit Imin (M) XUAR department of agriculture 143. Sirajidin Qarluq (M), Qarluq electronic, co, ltd, 144. Amannisa Qemirdin (F) accountant, Qarluq electronic, 145. Reyhangul Mehmut (F)graphic designer, Qarluq electronic 146. Yusup Ehmet (M) graphic designer, Qarluq electronic 147. Osman Ehet (M) music editor, Qarluq electronic 148. YasinJan Sadiq (choghlan) (M) writer, XUAR writers association 149. Erkin Ibrahim (peyda) (M) publisher, CEO of ogen publishing company. 150. Mutellip Sidiq Qahiri (M) associate professor, Kashgar University 151. Abla Memet (M) former principal of Kucha #1 high school, reworded in 2017 in chemistry. 152. Osman Hoshur (M), Writer, participant of Uyghur textbook. 153. Enwer Sidiq (M), Lecturer of physics, Xinjiang Normal University 154. Husen Hesen (M) physician, Kucha Uyghur Medicine Hospital 155. Ebeydulla Hesen (M) physician, XUAR Uyghur Medicine Hospital 156. Tahir Hesen (M), physician, Kucha people's hospital 157. Nejibulla Ablat (M) cardiologist, Kashgar #2 people's Hospital. 158. Memetjan Abliz (M) Writer, Kashgar Uyghur publishing house. 159. Ibrahim Alptekin (M) poet, publisher, Artush
