Ay’a insanlı araç göndermeyi planlayan ülke sayısı yıldan yıla artıyor. Ancak insanları Ay yüzeyinde ne tür potansiyel tehlikelerin beklediği henüz net olarak bilinmiyor. Bunların başında radyasyon düzeyi de geliyor. Bugüne kadar Ay’a gönderilen misyonlardan elde edilen veriler bu konuda ayrıntılı bilgi içermiyor.
Söz konusu olan, kozmik radyasyonun ay toprağı ile etkileşiminden kaynaklanan nötron ve gama ışınlarının yanı sıra, galaktik kozmik ışınlar ve güneş parçacıklarının düzensiz emisyonları.
Galaktik kozmik ışınlara uzun süre maruz kalmanın, katarakt, kanser ve merkezi sinir sisteminin dejeneratif hastalıkları dahil sağlık sorunlarına neden olduğu biliniyor. Güneş parçacıkları söz konusu olduğunda ise kısa süreli etki bile yeterli.
Science Advances dergisinde yayınlanan araştırmaya göre, bilim insanları, Ay yüzeyindeki günlük radyasyon dozunu belirlemek için, 2019’da Ay’da faaliyet gösteren Çin robotik iniş takımı ve keşif aracı Chang’e 4’den alınan veriler esas alınarak hesaplama yapıldı.
Bilim insanları, ayda günlük iyonlaştırıcı radyasyon dozunun ortalama 1369 microsievert olduğunu belirledi ki, bu da Uluslararası Uzay İstasyonu’ndaki dozdan 2.6 kat daha fazla.
Çin Bilimler Akademisi Ulusal Uzay Merkezi’nin bilim insanları ekibinde yer alan ve Almanya’nın Keele Üniversitesi Deneysel ve Uygulamalı Fizik Enstitüsü üyesi Robert Wimmer-Schweingruber, "Ay’da ölçtüğümüz radyasyon seviyeleri Dünya yüzeyindekinden yaklaşık 200 kat, New York’tan Frankfurt’a uçan bir uçaktan 5-10 kat daha yüksek. Astronotlar, transatlantik uçuşlarda yolcu veya pilotlardan daha uzun süre radyasyona maruz kalacakları için bu önemli bir etki" ifadelerini kullandı.
Chang’e 4 misyonunun iniş takımında, biriken iyonlaştırıcı radyasyonu kaydeden 10 adet katı hal silikon dedektörü vardı. Araştırmacılar, soğurulan radyasyon miktarını, modülün ay yüzeyinde geçirdiği gün sayısına bölerek ortalama günlük dozu elde etti.
Elde edilen değerlere en büyük etkinin galaktik kozmik ışınlar tarafından yapıldığı düşünülüyor, çünkü Chang’e 4 aracının faaliyet gösterdiği dönemde Güneş aktivitesi son derece zayıftı. Diğer yandan, zayıf Güneş’in manyetik alanı, gezegenlerin yüzeyini kozmik radyasyona karşı koruyamadı, bu yüzden kozmik radyasyon bu dönemde zirveye ulaştı.
Chang’e 4 aracındaki ekipman, sadece yüklü değil, aynı zamanda nötr parçacıkların, yani Ay yüzeyinden seken nötronların radyasyon etkisini de ilk kez ölçmeyi mümkün kıldı. Bunun için Keele Üniversitesi bilim insanları özel olarak nötron dozimetresi geliştirmişti.
