Eğer psikoloji ile ilgili amatör düzeyde okumalar yapmaktan hoşlanıyorsanız farklı kaynaklarda karşınıza endüstriyel / örgütsel psikologlar olarak adlandırılan kişiler ile ilgili araştırmalar muhtemelen çıkmıştır. Bu kişilerin tam olarak hangi amaçla ilgili pozisyonda olduğunu anlamazsanız öğrendiğiniz bilgileri yorumlamanız zor olacaktır.
Öncelikle baştan söyleyelim. Bu kişiler işyerinde terapi yapmazlar. Aslında bir çoğu psikoterapi konusunda hiç bir eğitim almamıştır. Onların bir iş yerinde bulunma amaçları bundan çok daha farklı nedenledir. Bu kişiler aslında yöneticiler için oradadır. Amaç ise yöneticilerin çalışanlarını nasıl yönlendireceklerini ve motive edeceklerini, çalışanların daha üretken olmalarına nasıl yardımcı olacaklarını ve bir işe başvuran birçok insan arasından en iyi insanları nasıl seçeceklerini anlamalarına yardımcı olmak gibi şeylerdir.
Bir İş Yerinde Sizi Ne Motive Eder?
Frederick Herzberg
Günümüzde siz de iş arayışı içine giren ekip arasındaysanız, ilgili iş tanımlarında istenen nitelikler arasında “yüksek motivasyonlu” kelimelerine rastlamış olduğunuzu düşünüyoruz. Gerçekten de çalışanları motive etmek veya neden motive olmadıklarını bulmak aslında zor bir iştir.
Sonuçta bir çok kişi yeni bir işe motivasyonu yüksek biçimde başlar. Ancak zamanla büyük bir olasılıkla bu duyguyu kaybedecektir. Peki ama bu neden gerçekleşir? İnsanlar işlerinden ne ister? Sadece daha yüksek maaş motive olmaları için yeterli midir? İşyerinde bazı insanların gerçekten çok çalışmasına ve bazılarının ise çalışmamasına neden olan şey nedir?
İşte bu ve buna benzer sorulara bir cevap verebilmek için psikolog Frederick Herzberg, 1950’lerde bir araştırma yapmaya karar verdi. Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisinden etkilenen Herzberg, memnuniyet ve memnuniyetsizliğin aynı süreklilik üzerinde güvenilir bir şekilde ölçülemeyeceği sonucuna vardı. Sonrasında da çalışma ortamlarında hangi faktörlerin memnuniyet veya memnuniyetsizliğe neden olduğunu belirlemeye çalıştığı bir dizi çalışma yaptı.
Aslında çalışması oldukça basitti. İnsanlardan işleri hakkında kendilerini gerçekten iyi ve gerçekten kötü hissettikleri durumları tanımlamalarını istedi. Daha sonra da bunların motivasyon üzerindeki etkisini belirlemeye başladı. Daha sonra da bulgularını Motivation to Work adlı kitabında motivasyon-hijyen teorisi biçiminde yayınladı.
Çalışmasının üzerinden yarım yüzyıldan fazla zaman geçse de bulguları günümüzde de geçerlidir. İki faktörlü motivasyon teorisi, o zamandan beri iş tatmini araştırmalarında en sık kullanılan teorik çerçevelerden biri haline geldi.
İki Faktör Teorisi Diğer Adı İle Herzberg Motivasyon – Hijyen Teorisi Nedir?
Herzberg’in vardığı sonuç, hem hijyen hem de motive edici faktörler açısından düşük olan işlerin düşük motivasyonu ve iş tatmini olan çalışanlara yol açtığıydı. Bu esnada özellikle hijyen kelimesinin anlamını yanlış anlayabilirsiniz. Burada hijyen temizlikten ziyade maaş, ilişkiler, iş güvenliği ve işinizin size sağladığı sosyal statü gibi şeyleri içeriyor.
Herzberg tarafından bu çalışma sonucunda iş yaşamında motivasyonu, mutluluğu ve başarıyı etkilediği belirlenen iki faktör, motive edici faktörler ve hijyen
faktörleridir. Başarı, tanınırlık, kendi kendine çalışabilme ve sorumluluk alma gibi faktörler tatmini arttıran ana unsurlarken; şirket politikası maaş ve meslektaşlarla ilişki gibi
faktörler tatminsizliği en çok etkileyen unsurlardır.
Motive edici faktörler dendiği zaman da bir şeyi başarmak, sorumluluk sahibi olmak ve işin kendisinden zevk almak gibi şeyleri anlamalısınız. Sizin de fark etmiş olacağı gibi hijyen faktörlerinin tamamı sizin dışınızda gelişen şeyler ile ilgilidir. Oysa ki motive ediciler daha içseldir, bir başarı ve büyüme duygusu ifade eder.
Teoride her iki faktörün de iki olası durumu olduğu için, bir organizasyon kendisini olası dört durumdan birinde bulacaktır. Yüksek motivasyon ve hijyen ideal durumu temsil eder. Yüksek hijyen ve düşük motivasyon durumunda, çalışanların çok az şikayetleri vardır. Ancak sadece maaşlarını almak için oradadırlar.
Dört olası durum
Düşük hijyen ve yüksek motivasyon durumunda, çalışanlar oldukça motivedirler. Ancak yaptıkları iş hakkında çok fazla şikayetleri vardır. Her ikisinin de düşük olduğu bir işletmenin de varlığını sürdürmesi olası değildir.
Herzberg Motivasyon – Hijyen Kuramı Sonuç Olarak Ne Çıkarımda Bulunur?
Bir iş yeri size yüksek maaş verir ve kendinizi güvende hissetmenizi sağlarsa mutlu olacak mısınız? Tam olarak değil. Maaşınız iyiyse, muhtemelen bir süre için bundan memnun olacaksınız. Ancak bu maaşı aldıktan birkaç yıl sonra buna alışacaksınız ve sonucunda olumlu etkiler kaybolacak.
Herzberg’e göre işinizde gerçekten mutlu olmanın tek yolu, motive edici faktörleri sağlayan bir işyerine sahip olmaktır. Bu size keyifli bir çalışma ortamı sunan ve kendinizi geliştirmek için imkanlar yaratan bir işyeri anlamına gelir.
Sonuç olarak çoğumuz sevdiğimiz ve yapmak için motive olduğumuz işleri istiyoruz. Birini basitçe “ayın çalışanı” yapmak onu motive etmek için yeterli değildir. Herzberg’in çalışması daha sonraları farklı psikologlar tarafından da tekrarlandı. Sonuçta öneriler hemen hemen aynı idi. İnsanların motivasyonu arttırmak için ya işler ilginç hale getirilmelidir. Bu mümkün olması bile en azından insanların daha keyif alacakları biçimde tasarlanmalıdır.
Kaynaklar ve ileri okumalar:
Herzberg’s Motivation Two-Factor Theory; yayınlanma tarihi: 26 Temmuz 2023. Bağlantı: https://www.simplypsychology.org/ F Herzberg; One More Time: How Do You Motivate Employees?; Bağlantı: https://hbr.org/Herzberg’s Motivators and Hygiene Factors; Bağlantı: https://www.mindtools.com
