İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi, 19 Mayıs’ta geçirdiği helikopter kazasında hayatını kaybetti. Kasıtlı ya da kasıtsız olarak hava aracının düşmesi sonucu hayatını kaybeden devlet başkanı örnekleri hiç de az değil. İşte birkaç detay…
İran devlet medyası, 19 Mayıs günü İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi ve Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir Abdullahiyan’ın İran’ın Doğu Azerbaycan eyaletinde “sert iniş” yapan helikopterde olduğunu ve helikopterin kayıp olduğunu duyurdu. Türk İHA’ların da katıldığı kurtarma çalışmaları sonucunda düşen helikopter bulundu ve iki devlet adamının hayatlarını kaybettiği açıklandı.
Reisi’nin dönüş yolunda kaza geçirdiği Azerbaycan ziyareti Tahran – Bakü ikili ilişkilerini geliştirmeyi hedefliyordu; ilişkilerde en büyük sorun ise İsrail-Azerbaycan yakınlığıydı. “Kazayla hiçbir ilgimiz yok” açıklamasının geldiği İsrail’in bu helikopter kazasında bir parmağının olup olmadığı soru işaretleri arasında.
İran Cumhurbaşkanı Reisi ve Dışişleri Bakanı Abdullahiyan’ın helikopterinin, kaza sonucu mu yoksa kasıtlı olarak mı düştüğü önümüzdeki dönemde ortaya çıkabilir. Ancak yakın tarihimiz bize siyasilerin uçak ya da helikopter kazası geçirme sıklığının hiç de az olmadığını gösteriyor. İlginç… Fransız Libération gazetesi daha önce bu şekilde yaşamını yitirmiş liderlerden bazılarını listelemiş:
Polonya’nın Devlet Başkanı KaczyńskiDönemin Polonya Cumhurbaşkanı Lech Kaczyński, 10 Nisan 2010 tarihinde Rusya’nın Smolensk kentinde meydana gelen bir uçak kazasında yaşamını yitirdiğinde 60 yaşındaydı. Koyu Katolik ve anti-komünist muhalefete bağlı olan bu muhafazakâr avukat, Temmuz 2006’dan Kasım 2007’ye kadar Polonya’yı birlikte yönettiği Jaroslaw Kaczynski’nin ikiz kardeşiydi; ilki Cumhurbaşkanı, ikincisi Başbakan olarak görev yapmıştı. İniş aşamasında ve kötü hava koşullarında meydana gelen kazanın, 2011 yılında Polonya soruşturma komisyonunun bulgularına göre hem Rus hem de Polonya tarafındaki “hatalardan” kaynaklandığına inanılıyor.
Makedonya Cumhurbaşkanı TraykovskiMakedonya Cumhurbaşkanı Boris Traykovski, 1 Mart 2004’de, Bosna’nın güneyinde meydana gelen bir uçak kazasında birkaç yakın çalışma arkadaşıyla birlikte hayatını kaybetti. Makedon lider ve beraberindekileri taşıyan uçak, 1992-1995 yılları arasında ülkeyi kasıp kavuran savaştan bu yana mayınlarla dolu olduğu için ulaşılması zor olan engebeli bir bölgeye düştü.
Görev süresinin beşinci yılında kazada yaşamını yitiren Traykovski, henüz 47 yaşındaydı. Görev yaptığı dönemde gerginlikleri kaşımak yerine diyaloğu savunan Traykovski, ülkesinin istikrara kavuşmasında kilit bir rol oynadı. Ülkesi Avrupa Birliği’ne katılmak için başvuruda bulunmadan hemen önce öldü. On yıl sonra, uluslararası bir soruşturma çok sayıda pilot hata yapıldığı sonucuna vardı.
Ruanda Cumhurbaşkanı Juvénal Habyarimana6 Nisan 1994’te Ruanda’nın başkenti Kigali’den gece fırlatılan iki füze Devlet Başkanı Juvénal Habyarimana’nın başkanlık uçağını düşürdü ve yirminci yüzyılın son soykırımının tetiğine bastı. Kimsenin üstlenmediği bu saldırı, ülke genelinde yüz binlerce Tutsi’nin soykırıma uğramasının tetikleyicisi oldu. Habyarimana’nın ölümünden 2022 yılına kadar Fransa sorumlu tutuldu, ancak Fransız Yargıtay’ı açılan davayı reddetti.
Mozambik, bağımsızlığın “babası” Samora Machel1986’da bağımsızlığını kazanan Mozambik’in ilk devlet başkanı Samora Machel, Zambiya’daki bir zirveden dönerken Tupolev 134 uçağının Güney Afrika’nın kuzeydoğusunda düşmesi sonucu 24 kişiyle birlikte hayatını kaybetti. Güney Afrika Soruşturma Komisyonu kazaya Sovyet mürettebatın hatalarının neden olduğu ısrarla savundu. Ancak 2005-2015 yılları arasında Mozambik Devlet Başkanı olan Armando Guebuza, saldırının Güney Afrika tarafından gerçekleştirildiği teorisini ortaya attı. Birçok Afrikalı lidere göre Samora Machel ırk ayrımcılığının doğrudan ya da tali kurbanlarından biriydi.
Panama: General Omar Torrijos HerreraPanama Ulusal Muhafızları Başkomutanı ve 1968’den beri ülkenin “güçlü adamı” olan General Omar Torrijos Herrera 31 Temmuz 1981’de diğer altı yolcuyla birlikte bir uçak kazasında hayatını kaybetti. Uçağı ülkenin başkentinin yaklaşık yüz kilometre batısında ormanın ortasına düştü. Kazanın nedeni konusunda çeşitli iddialar ortaya atıldı. Kazanın nedeni kayıtlara kötü hava koşulları olarak geçti. Ancak ABD’de dönemin başkanı Ronald Reagan yönetiminin olayda parmağı olduğu sıkça ileri sürüldü. Bu teori, kazanın bir Latin Amerika liderinin ölümüne yol açan bir önceki kazadan iki ay sonra meydana gelmiş olmasıyla da destekleniyor.
Ekvator Devlet Başkanı Jaime Roldós AguileraGüney Amerika ülkesi Ekvator’un demokratik yollarla seçilmiş ilk cumhurbaşkanı Jaime Roldós Aguilera, Panama’daki şaibeli kazadan sadece 2 ay önce, 24 Mayıs 1981’de eşi ve Savunma Bakanı’nın da bulunduğu sekiz kişiyle birlikte Peru sınırı yakınlarında bir uçak kazasında hayatını kaybetti.
Jaime Roldós Aguilera, demokratik yollarla seçilen ilk devlet başkanı olarak, o dönemde Güney Amerika’da ABD destekli askerî diktatörlük yönetimlerine (Paraguay, Brezilya, Uruguay, Şili ve Arjantin) karşı çıkıyordu. Bazıları Aguilera’nın ölümünün ardında söz konusu diktatörlüklerin, bazıları ise doğrudan ABD’nin sorumlu olduğunu ileri sürüyordu. 2015’te tekrar açılan bir soruşturmada kazaya bir teknik arızanın yol açtığı sonucuna varıldı.
Portekiz Başbakanı CarneiroPortekiz Başbakanı Francisco de Sá Carneiro, 4 Aralık 1980’de Lizbon yakınlarındaki Camarate’de meydana gelen bir uçak kazasında Savunma Bakanı Adelino Amaro de Costa ile birlikte hayatını kaybetti. Aralık 2004’te bir parlamento soruşturma komitesi bunun bir saldırı olduğu sonucuna vardı.
İngiliz Guardian gazetesinde 1999 yılında yayınlanan bir makaleye göre, saldırının arkasında Portekizli politikacılara yönelik bir dizi bombalı saldırıyla tanınan aşırı sağcı bir terörist grup vardı. Bir rapor, adli tıp uzmanlarının kurbanların kemiklerinde bir patlama sonucu gömülmüş metal nesneler bulduğunu ortaya koymuştur. En az 10 parlamento araştırma komisyonu gerçeği ortaya çıkarmaya çalıştı. En son 2013 yılında kurulan parlamento araştırma komisyonunun nihai raporu açık bir şekilde şu sonuca vardı: “4 Aralık gecesi Camarate’de meydana gelen uçak kazası kasıtlı bir saldırının sonucudur.”
Orta Afrika Cumhuriyeti Devlet Başkanı Barthélemy Boganda29 Mart 1959’da Orta Afrika Cumhuriyeti hükümetinin ilk Devlet Başkanı Barthélemy Boganda, ülkenin güneybatısında bir Fransız yolcu uçağının havada infilak etmesi sonucu hayatını kaybetti. Henüz 48 yaşında olan siyasetçi seçim kampanyasının ortasındaydı. Kazanın üzerinden 63 yıl geçmesine rağmen, “Orta Afrika bağımsızlığının babası” olarak kabul edilen Boganda’nın ölümüne neden olan patlamanın nedeni ortaya çıkarılmış değil.”
