Farkı kaynaklarda farklı isimlerle karşımıza çıkan Bando vagonu etkisi, çoğunluk etkisi, sürü etkisi ve en alışkın olduğumuz biçimi ile sürü psikolojisi; insanların bir şeyi, kendi inançlarını göz ardı ederek, sadece başkaları yapıyor diye yapmasına neden olan psikolojik bir olgudur.
Günümüzde sürü psikolojisi terimi daha ziyade siyaset tartışmalarında karşımıza çıksa da temelinde bu durum tüketici davranışlarından ve yatırım faaliyetlerine kadar her yerde gözlenir. Sürü psikolojisine verilecek çok sayıda örnek mevcuttur. Ancak öncelikle bu fikir ile nasıl tanıştığımızı aktaralım.
Bandwagon Effect Yani Sürü Psikolojisi Adı Nereden Geliyor?
Sürü psikolojisinin orijinal adı Bandwagon effect biçimindedir. Bando vagonu etkisi olarak dilimize çevrilen bu isimin kökeni 1848 ABD başkanlık seçimleri döneminden gelmektedir. Zachary Taylor seçim kampanyası sırasında, popüler bir performans palyaçosunu ekibine dahil etmişti. Bando arabası ve coşkulu müziklerle turlara çıkan bu palyaço “bandoya katıl” sloganıyla insanların dikkatini çekmeyi başarmıştı.
Bu sayede Taylor seçimde önemli bir avantaj sağlayacaktı Siyasete ve seçim kampanyalarına ilgisiz olan seçmenler bile bu bandonun hatırına arabanın peşine takılmış ve kendisinin konuşmasını dinlemeye başlamıştı. İlerleyen süreçte konu ile ilgili çeşitli araştırmalar yapıldıkça bu durum bir örnek olarak yerleşti ve bu sayede de Bando vagonu etkisi sürü psikoloji ile eş anlamlı kullanılmaya başlandı.
Sürü Psikolojisi İle İlgili Bazı Örnekler
Bir topluluğa uyum sağlama baskısı, insanların ne giydiğinden siyasi yarışlarda kime oy verdiğine kadar bir çok farklı biçimde karşımıza çıkacaktır. Örneğin;
- Diyetler: Herkes belirli bir moda diyeti benimsiyormuş gibi göründüğünde, insanların bu diyeti denemesi daha olasıdır.
- Seçimler: İnsanların kazandığını düşündükleri adaya oy verme olasılıkları daha yüksektir.
- Moda: Pek çok insan, başkalarının da aynı modayı benimsediğini gördükçe belirli bir giyim tarzını giymeye başlar.
- Müzik: Giderek daha fazla insan belirli bir şarkıyı veya müzik grubunu dinlemeye başladıkça, diğer bireylerin de dinlemesi daha olası hale gelir.
- Sosyal Ağlar: Artan sayıda insan belirli çevrimiçi sosyal ağ web sitelerini kullanmaya başladıkça, diğer bireylerin de bu siteleri kullanmaya başlaması daha olası hale gelir.
Tüm bu alanlarda, yeni bir kavramın küçük bir takipçi kitlesi kazanması, kritik bir kitleye ulaşana kadar, örneğin ana akım medyada yer almaya başlayıncaya kadar büyümesine ve bu noktada büyük ölçekli bir sürü etkisi başlaması sonucu giderek daha fazla sayıda insanın bu kavramı desteklemesine neden olmaktadır.
Çoğunluk etkisi trendlerin kolayca oluşmasına neden olsa da, bu davranışlar aynı zamanda bir şekilde kırılgan olma eğilimindedir. İnsanlar hızlıca bir trendi kabul eder. Ancak aynı zamanda aynı hızla da vazgeçecekleridir. Trendlerin geçici olmasının ve sürekli değişmesinin nedeni de budur
Neden Çoğunluğa Uyma İhtiyacı Hissederiz?
Çoğunluk etkisi, bir grup bilişsel önyargının veya mantıksal hatanın bir parçasıdır. İnsan beyninin daha hızlı karar vermesini sağlarlar. Bununla birlikte, bilişsel önyargılar, insanların hata yapmasına ve optimal olmayan kararlar almasına neden olacaktır.
Bireyler, grupların uyguladığı baskı ve normlardan oldukça etkilenir. Grubun çoğunluğu belirli bir şeyi yapıyormuş gibi göründüğünde, o şeyi yapmamak giderek zorlaşıyor. Sonucunda da uyum sağlama ihtiyacı duymaya başlarlar. Sürü psikolojisi denince akla gelen ilk isim Solomon Asch ve ünlü deneyi olur. Deney hakkında bilgi için Asch Uyum Deneyi başlıklı yazımıza bakabilirsiniz.
Sonucunda bazen karar vermek için zaman ayırmak yerine, belirli kuralları göre hareket etmek kolaydır. Örneğin, markette kuyrukta beklememiz herhangi bir yerde kural olarak yazmasa da hepimiz uyum gösteririz. Sonuçta bu verdiğimiz karar herkes için en doğru olanıdır. Yani sürü davranışı göstermek her zaman tehlikeli değildir. Ancak çoğu zaman sürü psikolojisi hatalı kararlar vermemiz neden olacaktır.
İnsanların uyum sağlamak istemesinin bir çok nedeni vardır. Öncelikle insanlar her zaman çoğunluk tarafından desteklenen, kazanan tarafın yanında olmak isterler. Ayrıca gruptan dışlanmamak için başkalarının yanında iyi ve uyumlu görünmek de isterler. Sonucunda bir gruba uyum gösterdiğimiz zaman grubun bir parçası olma şansımızı artar. Ayrıca başkalarına da hakkımızda olumlu bir fikir verebiliriz.
Sonuç Olarak;
Moda, müzik veya popüler kültür ile ilgili konularda karşımıza çıkan sürü psikolojisi genellikle zararsızdır. Ancak bu psikoloji belli inançların yerleşmesine de neden olacağı için aynı zaman da tehlikelidir. Örneğin seçimlerde, insanların anketlerde belirli bir adayın önde gittiğini öğrendiklerinde, oylarını kazanan tarafa uyacak şekilde değiştirme olasılıklarının daha yüksek olduğunu yapılan araştırmalar neticesinde biliyoruz.
Ayrıca aşılama karşıtı hareketten etkilenen bireylerin, çocukları için rutin çocukluk aşıları yaptırma olasılığını daha düşük hale geldiği de bilinmektedir. Yaşanan son solgın esnasında da aslında benzer bir duruma bir kere daha şahit olmuştuk. Sonuç olarak Mark Twain’in dediği gibi “ Çoğunluğun tarafında olduğunuzu fark ettiğiniz her an, durup düşünme zamanıdır.” Konu ile ilgili Suskunluk Sarmalı “Kral Çıplak” Demenin Neden Zor Olduğunu Açıklar! başlıklı yazımızı da okumanızı öneririz.
